بازتاب فضایی خشکسالی و ارائه راهکارهای کلیدی مدیریت آن (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان سیب و سوران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی تهران

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند

3 کارشناسی ارشد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی تهران

4 دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

استان سیستان و بلوچستان و به خصوص شهرستان سیب و سوران درگیر خشکسالی است. بیشترین اثرات این بحران گریبانگیر بخش کشاورزی و به خصوص مناطق روستایی آن است. وقوع پدیده خشکسالی در این شهرستان اثرات مستقیم و غیرمستقیم بسیاری بر زندگی روستاییان داشته است؛ امکان جلوگیری از وقوع این پدیده از نظر عوامل طبیعی و وقوع دوره‌های خشکسالی وجود ندارد؛ بنابراین نخستین گام برای مقابله و کاهش اثرات پدیده مذکور در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی محیط زیستی، شناخت دقیق راهکارهای بنیادی به منظور مدیریت مواجهه با وقوع و تشدید این پدیده خواهد بود. بررسی این موضوع در نواحی روستایی شهرستان سیب و سوران به انجام رسیده است. تحقیق کمی‌‌ و از نظر هدف کاربردی است. برای انتخاب نواحی روستایی از روش خوشه‌بندی و براساس نوع معیشت استفاده شد که با توجه به نیاز تحقیق 19 روستا به عنوان نمونه و براساس تعداد خانوارهای روستایی و فرمول کوکران، 300 خانوار به عنوان نمونه تعیین گردید. برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه استفاده شده است: پرسشنامه اول برای شناسایی پیامدها و اثرات فضایی خشکسالی و پرسشنامه دوم در قالب تکنیک دلفی برای تعیین عوامل و راهکارهای مدیریتی مؤثر برای خشکسالی از نظر کارشناسان و خبرگان(30 نفر) بوده است. وقوع مخاطره خشکسالی در نواحی روستایی دارای پیامدهای منفی در ابعاد اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی بوده است. گسترش مشاغل کاذب و غیر قانونی، کاهش آب چشمه‌ها، چاه‌ها و منابع آب سطحی و همچنین بی‌ثباتی معیشت ساکنین از جمله مهمترین پیامدهای منفی خشکسالی بوده است. نبود تنوع شغلی و عدم سرمایه‌گذاری دولت از مهمترین عوامل تشدید کننده‌ی اثرات خشکسالی شناسایی شده است که بنا به بررسی صورت گرفته، توسعه استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به عنوان راهکاری مؤثر در جهت مقابله با این عارضه طبیعی شناخته شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Spatial Reflection of Drought and Providing Key Management Approaches (Case study: Villages in Central District of Sib and Soran County)

نویسندگان [English]

  • Hassan Afrakhteh 1
  • Mohammad Hajipour 2
  • Mohammad Hanif Galandarzehi 3
  • Saeid Nasire Zare 4
1 Professor Department of Geography Human, Kharazmi University Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Geography, Birjand University, Iran
3 M.Sc., Department of Geography Human, Kharazmi University Tehran, Iran
4 PhD Student Department of Geography Human, Kharazmi University Tehran, Iran
چکیده [English]

Sistan and Baluchestan provinces and especially Sib and Soran cities have been affected by drought for many years. Most of the effects of this crisis have affected the agricultural sector, especially in rural areas. The occurrence of drought in this city has many direct and indirect effects on the lives of villagers and, certainly, it is not possible to prevent the occurrence of this phenomenon in terms of natural factors and the occurrence of droughts; Therefore, the first step to deal with and reduce the economic and social effects of the phenomenon will be to know and accurately understand the management factors on the occurrence and intensification of this phenomenon. With this knowledge, the study investigated this issue in rural areas of Sib and Soran cities. Quantitative research is practical in terms of purpose. Because the goal of the research is to achieve rules that are used in real and practical situations and help to improve executive methods. 19 villages and based on Cochran's formula, 300 families were selected as a sample. Data collection on two questionnaires; First questionnaire was to identify the consequences and spatial effects of drought and the second questionnaire was in the form of the Delphi technique to determine the effective management factors and strategies for drought. The risk of drought in rural areas has had negative social, environmental, and economic consequences. The spread of false and illegal businesses, the depletion of springs, wells, and surface water resources, as well as the instability of residents' livelihoods have been among the most important negative consequences of drought. On the other hand, lack of job diversity and lack of government investment is the most important management factors in aggravating the effects of drought, in which changing the pattern of water consumption and its storage as effective solutions were obtained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Drought
  • Crisis Management
  • Adaptation
  • Sib and Soran County

مراجع

ادیب، آرش؛ گرجی زاده، علی (1395)؛ بررسی و پایش خشکسالی با استفاده از شاخص‌های خشکسالی: مطالعه موردی حوزه آبریز دز، مجله مهندسی آبیاری و آب، شماره 26، صص 185- 173.
برقی، حمید؛ معمار امامیه، متین (1395)؛ بررسی اثرات خشکسالی بر ساختار اقتصاد روستایی (مطالعه موردی: دهستان گلاب شهرستان کاشان)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 5، شماره 5، صص 148- 137. http://georesearch.ir/article-1-61-fa.html
بستانی، علیرضا؛ نجف‌پور، بهرام؛ جوان، خدیجه (1395)؛ تحلیلی بر اثرات خشکسالی در ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی شهرستان داراب، مجله برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 6، شماره 21، صص 166- 155. 20.1001.1.22516735.1395.6.21.12.0
پارسا مهر، امیر حسین؛ خسروانی، زهرا (1396)؛ تعیین شدت خشکسالی با استفاده از تصمیم‌گیری چندمعیاره بر مبنای TOPSIS (مطالعه موردی: ایستگاه‌های منتخب استان اصفهان)، مجله تحقیقات مرتع و بیابان ایران، سال 1، صص 29- 16. https://dx.doi.org/10.22092/ijrdr.2017.109846
جوان، خدیجه؛ عزیز زاده، محمد رضا؛ بشیری، هوشنگ؛ شهریاری سرنقی، فریبا (1394)؛ پهنه‌بندی شاخص‌های خشکسالی SPI و DI با استفاده از داده‌های شبکه‌ای بارش در شمال غرب ایران، مجله جغرافیای طبیعی، شماره 29، صص 130- 117. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085656.1394.8.29.8.9
حسینی، سید مجتبی؛ کوروش، روستا؛ زمانی‌پور، اسد الله و تیموری، مصطفی (1395)؛ ادارک کشاورزان نسبت به پیامدهای خشکسالی با رویکرد پدیدارشناسی مطالعه موردی (استان خراسان جنوبی)، مجله ترویج و آموزش کشاورزی، سال 4، صص 74- 63. https://jaeer.srbiau.ac.ir/article_10494.html
دامن باغ، جواد (1399)؛ تاب‌آوری اقتصادی خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی (مطالعه موردی: بخش ماهیدشت- شهرستان کرمانشاه)، رساله دکتری تخصصی(Ph.D)، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی/ برنامه‌ریزی آمایش کیفیت محیطی مناطق روستایی، استاد راهنما: بیژن رحمانی، تهران، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
رحمانی­پور، کبری؛ کریمی، دکتر حاجی. (1392). بررسی انواع خشکسالی و تأثیر آن بر توسعه پایدار، دومین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط زیست سالم.
زهره وندی، حسن؛ احمدی، نسرین. (1390). تغییر اقلیم مانع توسعه پایدار، همایش ملی علوم محیط زیست و توسعه پایدار.
سلیمانی، عادل. (1395). تبیین ظرفیت سازگاری نسبت به خشکسالی در روستاهای شهرستان روانسر، رساله دکتری تخصصی (Ph.D)، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، استاد راهنما: حسن افراخته، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران.
مرکز آب و هواشناسی استان سیستان­وبلوچستان. (1399)؛ گزارش اداره آب ‌و ‌هواشناسی استان.
نوبخت، رضا؛ قاسمی اردهائی، علی؛ غلامی، محمد. (1396). بررسی و تحلیل پیامدهای اقتصادی جمعیتی خشکسالی در مناطق شرقی ایران (استان‌های سیستان­وبلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی)، مجله جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال8، شماره 1، صص 327- 313. http://www.jgeoqeshm.ir/article_58361.html
Adib, A., & Marashi, S. S. (2019). Meteorological drought monitoring and preparation of long-term and short-term drought zoning maps using regional frequency analysis and L-moment in the Khuzestan province of Iran. Theoretical and Applied Climatology, Vol. 137, No. 1, pp. 77- 87. https://doi.org/10.1007/s00704-018-2572-8.
Agrawala, S., Barlow, M., Cullen, H., Lyon, B. (2001). The drought and humanitarian crisis in central and southwest Asia: A climate perspective. https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8NZ8FHQ.
Arouri, M., Nguyen, C., Youssef, A. B. (2015). Natural disasters, household welfare, and resilience: evidence from rural Vietnam. World Development, Vol. 70, pp. 59- 77. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.12.017.
Bachmair, S., Stahl, K., Collins, K., Hannaford, J., Acreman, M., Svoboda, M., Knutson, C., Smith, K. H., Wall, N., Fuchs, B. (2016). Drought indicators revisited: the need for a wider consideration of environment and society. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water, Vol. 3, No. 4, pp. 516– 536. https://doi.org/10.1002/wat2.1154.
De Silva, M. M. G. T., & Kawasaki, A. (2018). Socioeconomic vulnerability to disaster risk: a case study of flood and drought impact in a rural Sri Lankan community. Ecological Economics, Vol. 152, pp. 131-140. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.05.010.
Keshavarz, M., Maleksaeidi, H., Karami, E. (2017). Livelihood vulnerability to drought: A case of rural Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 21, pp. 223- 230. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.12.012.
Khan, T. H. (2014). Water scarcity and its impact on agriculture. https://stud.epsilon.slu.se/7257/.
Li-xin, W. (2010). Definition of Drought Waterlogging Indexes and Analysis of Drought Rule in Huludao City [J]. Acta Agriculturae Jiangxi, Vol. 1, pp. 1– 23.
Mirza, M. M. Q. (2003). Climate change and extreme weather events: can developing countries adapt? Climate Policy, Vol. 3, No. 3, pp. 233– 248. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3763/cpol.2003.0330.
Mohamadi, S., Sammen, S.S., Panahi, F., Ehteram, M., Kisi, O., Mosavi, A., Ahmed, A.N., El-Shafie, A. Al-Ansari, N. (2020). Zoning map for drought prediction using integrated machine learning models with a nomadic people optimization algorithm. Natural Hazards, Vol. 104, No. 1, pp. 537- 579. https://doi.org/10.1007/s11069-020-04180-9.
Musolino, D., de Carli, A., Massarutto, A. (2017). Evaluation of the socio-economic impact of drought events: The case of Po river basin. European Countryside, Vol. 9, No. 1, pp. 163. https://doi: 10.1515/euco-2017-0010.
Nguyen, L. D., Raabe, K., Grote, U. (2015). Rural-urban migration, household vulnerability, and welfare in Vietnam. World Development, Vol. 71, pp. 79–93. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2013.11.002.
Oliver-Smith, A. (1996). Anthropological research on hazards and disasters. Annual Review of Anthropology, Vol. 25, No. (1), pp. 303–328. https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.anthro.25.1.303.
Salam, R., Islam, T., Md, A.R., Shill, B.K., Monirul Alam, G.M., Hasanuzzaman, M., Hasan, M., Ibrahim, S.M. and Shouse, R.C. (2021). Nexus between vulnerability and adaptive capacity of drought-prone rural households in northern Bangladesh. Natural Hazards, Vol. 106, No. 1, pp. 509- 527. https://doi.org/10.1007/s11069-020-04473-z.
Sam, A. S., Padmaja, S. S., Kächele, H., Kumar, R., & Müller, K. (2020). Climate change, drought, and rural communities: Understanding people's perceptions and adaptations in rural eastern India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 44, 101436. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101436.
Singh, N. P., Bantilan, C., Byjesh, K. (2014). Vulnerability and policy relevance to drought in the semi-arid tropics of Asia–A retrospective analysis. Weather and Climate Extremes, Vol. 3, pp. 54– 61. https://doi.org/10.1016/j.wace.2014.02.002.
Sternberg, T. (2018). Investigating the presumed causal links between drought and dzud in Mongolia. Natural Hazards, Vol. 92, No. 1, pp. 27– 43. https://doi.org/10.1007/s11069-017-2848-9.
Sun, Z., Zhang, J., Zhang, Q., Hu, Y., Yan, D., Wang, C. (2014). Integrated risk zoning of drought and waterlogging disasters based on fuzzy comprehensive evaluation in Anhui Province, China. Natural Hazards, Vol. 71, No. 3, pp. 1639- 1657. https://doi.org/10.1007/s11069-013-0971-9.
Udmale, P., Ichikawa, Y., Manandhar, S., Ishidaira, H., Kiem, A. S. (2014). Farmers׳ perception of drought impacts, local adaptation, and administrative mitigation measures in Maharashtra State, India. International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 10, pp. 250– 269. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2014.09.011.
Wilhite, D. A. (2000). Drought as a natural hazard: concepts and definitions.
Yang, W. (2010). Drought analysis under climate change by application of drought indices and copulas. Portland State University.
Zolotokrylin, A. N. (2010). Droughts: causes, distribution, and consequences. Natural Disasters-Vol. I, pp. 239.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 0-574 فروردین 781
  • تاریخ بازنگری: 0-407 فروردین 781
  • تاریخ پذیرش: 0-378 فروردین 781

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار