واکاوی همدید بارش‌های سنگین بهارة استانِ زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد

چکیده

استان زنجان بخشی از گسترة  ناهموار  شمالِ باختری ایران است که با مساعدت عرض جغرافیایی، ارتفاع و جهت‌گیری ناهمواری‌ها در مسیر سامانه‌های بارش‌زای غربی است.  با حرکت خاور سوی موج‌های کوتاه در بستر موج مدیترانه و تناوب فرازها و فرودها، امکان تغذیة سامانه‌های پدیدآورندة بارش‌های سنگین از پهنه‌های آبی هم‌ عرض فراهم است. دراین تحقیق با هدف تعیین سامانه‌های عامل این  بارش‌ها در ترازهای میانی وردسپهر و پایینی؛فرض«دریای مدیترانه به عنوان مهم‌ترین خاستگاه تأمین‌ کنندة نماین بارش‌ها» آزمون شد. برای انجام این آزمون در مرحلة نخست، مقادیر بارش روزانة 9  ایستگاه داده ‌سنجی جوّی داخل و پیرامون استان برای ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد از سامانة داده‌های محیطی سازمان هواشناسی تهیه شد. تنظیم جداول روزانة بارش‌ها بر مبنای آستانة 30 میلی‌متر در روز، امکان استخراج 13 مورد بارش سنگین را فراهم کرد. بررسی‌ها،گویای رخداد بیشترین فراوانی‌ها درفروردین‌ماه بود. در مرحله دوم، بر پایة معیارهای دوام روزانة بارندگی، جمع مقادیر ایستگاه‌ها طی روزا و جو نیز فراوانی ایستگاه‌های درگیر، 8 موج بارندگی به عنوان بارندگی‌های شاخص تعیین شد. آخرین مرحلة تحقیق تهیة داده‌های فشار تراز دریا، ارتفاع، دما، نم نسبی و ویژه، بادهای مداری و نصف‌النهاری از مرکز جهانی داده‌کاوی و نهایتا ًرسم الگوهای روزانه این داده‌ها بود. نتایج تحلیل نقشه‌های وضع هوا طی روزهای بارندگی سنگین، گویای سمت‌ یابی شار رطوبت در لایة زیرین پوش‌سپهر از خاور دریای مدیترانه روی استان بود. همچنین نتایج گویای تشکیل هسته‌های نم نسبی 80 درصدی روی سرزمین طی روزهای بارندگی بود. واکاوی فرضیة تحقیق، مشخص نمود که بیشترین فراوانی بارندگی‌های سنگین استان زنجان طی بهار در فروردین‌ماه رخ داده‌اند و دریای مدیترانه در میان پهنه‌های آبی پیرامون ایران، مهم‌ترین نقش را در شار رطوبت برای بارش‌های سنگین شاخص استان داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Synoptic Analysis of Heavy Rainfalls during Spring in Zanjan Province

نویسندگان [English]

  • Golamreza Barati 1
  • Mohammad Moradi 1
  • Roqiyeh Salimi 2
1
2
چکیده [English]

One part of North-western Iran is Zanjan Prov. It receives the moisture of western weather systems. These systems are affected from latitude, height and the direction of mountains. The east-ward replacement of western and short air waves that are separated from Mediterranean one as a principal wave and so, the recurrence of trough and ridge can obtain enough moisture for the Heavy Rainfalls of Zanjan Province (hereafter HRZP) from Mediterranean as nearest sea one. Our aim was the determining of precipitable weather system that caused HRZPs. As a hypothesis we bring up Mediterranean Sea is the principal resource for heavy rainfalls in Zanjan Province. In first stage, we extracted the daily rainfall amounts for 9 weather stations inside and outside the province during spring season including April, May and June. When the daily tables of rainfalls set based on equal to 30 mm/day and more, we could determine 13 heavy rainfalls. Results showed April had most heavy rainfalls. In second stage, we determined 8 HRZPs based on their duration, the cumulative amounts of weather stations during peak days and the frequency of recorded ones. During final stage, we designed daily weather charts based on atmospheric data including slp, hgt, air, rhum, shum, uwnd and vwnd from NCEP/NCAR. Programming was accomplished in C++ software and modeling in GrADS and Surfer ones. The analysis of designed models showed water vapor has flowed from Mediterranean Sea toward study area in lower troposphere (750 HPA) during rainy days. So, we found the cores of maximum relative humidity (more than 80 percent) over study area during rainy days. It was detected that the most of HRZPs happened during April and the Mediterranean Sea is the principal resource of water vapor for them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Heavy rainfalls
  • Mediterranean Sea
  • Moisture flow
  • Zanjan Province
-    ابوالحسنی، حسین ( 1379). بررسی انرژی پتانسیل در یک سیستم همرفتی؛ پایان نامه کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیای طبیعی، گرایش آب و هواشناسی دانشگاه تربیت مدرس.
-    اشجعی باشکند،محمد (1379).بررسی وارای مدلهای سینوپتیک بارشهای سنگین در شمالغرب ایران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
-    امیدوار، کمال،فرشادصفرپور،مهدی محمودآبادی و سعید الفتی(1389). تحلیل همدیدی اثرهای سرد چال در وقوع بارش‌های شدید در نواحی مرکز و جنوب غرب ایران، برنامه ریزی و آمایش فضا، فصلنامه مدرس علوم انسانی.68، صص: 161-189.
-    براتی، غلامرضا، جواد بداق جمالی و ناصر ملکی (1391). نقش واچرخندها در رخداد بارش های سنگین دهه اخیر غرب ایران (1997تا 2006)، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 80 ، صص: 85-98.
-    براتی، غلامرضا و ایرج حیدری(1390). رتبه‌بندی بارش‌های غرب ایران بر پایة‌ خاستگاه کم‌فشارهای بارش‌زا، پژوهش‌های دانش زمین، 3، صص: 61-71.
-    براتی، غلامرضا، حسن لشکریو فریبا کرمی (1390). نقش همگرایی سامانه‌های فشار بر رخداد توفان های غباری استان خوزستان، جغرافیا و توسعه، 22، صص: 39-56.
-        تامپسون، ر. د. (1382). فرایندها و سیستم های جوی، ترجمه حسین مراد محمدی، تهران، دانشگاه تهران.
-    حمیدیان‌پور، محسن، بهلول علیجانی و علیرضا صادقی( 1389). شناسایی الگوهای همدیدی بارش‌های شدید شمال شرق ایران، مطالعه جغرافیایی مناطق خشک، 1(1)، صص: 1-16.
-    خوشحال، جواد و هوشنگ قائمی (1377). تحلیل و ارایة یک مدل سینوپتیک ـ اقلیمی برای بارش‌های بیش از صد میلی متر در سواحل جنوبی دریاچه ی خزر، نشریه دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان،14صص:53-53.
-    عسگری، احمد، فاطمه رحیم‌زاده،نوشین محمدیان و ابراهیم فتاحی (1386). تحلیل روند نمایه‌های بارش‌های حدی در ایران، تحقیقات منابع آب، 3، صص: 42-55.
-        علیجانی، بهلول (1381). شناسایی تیپ‌های هوایی باران آور تهران بر اساس چرخندگی، تحقیقات جغرافیایی، 64 ، صص: 114-132.
-        علیجانی، بهلول ( 1388). اقلیم‌شناسی سینوپتیک، تهران، نشر سمت .
-    علیجانی، بهلول و غلامرضا براتی(1375). تحلیل سینوپتیک یخبندان بهاره یک‌هزار و سیصد شصت و شش ایران، تحقیقات جغرافیایی،40 ، صص:121-135.
-    علیجانی، بهلول (1372). مکانیزم های صعود بارندگی‌های ایران، مجله دانشکده علوم انسانی ،دانشگاه تربیت معلم تهران، 1، صص: 85-101.
-        قویدل رحیمی، یوسف (1389). نگاشت و تفسیر سینوپتیک اقلیم با استفاده از نرم افزار GrADS، تهران، نشر سها دانش.
-    کاویانی، محمدرضا و رحیم حجتی‌زاده(1380). تحلیل سینوپتیک و ترمودینامیک واقعه سیل اسفندماه 1371 در حوزة آبی کارون، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2 (27)، صص: 1-18.
-        گندمکار، امیر (1389). بررسی همدید بارش شدید روزهای سوم و چهارم اردیبهشت سال یکهزار و سیصد و هشتاد و نه؛ مجموعه مقالات همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی.
-    مسعودیان، سیدابوالفضل و بختیار محمدی(1389). تحلیل همدید بارش‌های سنگین ایران – مطالعه موردی آبانماه 1373، جغرافیا و توسعه، 19، صص: 37-70.
-        مفیدی، عباس وآذرزرین(1384). تحلیل سینوپتیک ماهیت سامانه‌های کم‌فشار سودانی، سرزمین، 6، صص: 24-48.
-        20-Hirschboeck, K. 1987. Catastrophic Flooding and Atmospheric Circulation Anomalies, In L. Mayers D. Nash (Eds), Catastrophic Flooding, the Binghamton Symposia in Geomorphology International Series; No.18, London: Allen and Unwind.
-        Hill, C. A. 2006: Qualitative Hydrology of Noah’s Flood. Perspectives on Science and Christian Faith. Vol. 58 (2): 120-129.
-        Inbar, M. 1987: Effects of a High Magnitude Flood in a Mediterranean Climate: A Case Study in the Jordan River in Catastrophic Floods, ed. L. Mayer and D. Nash. Boston: Allen and Unwin.
-        Groisman, R. Y. 1999: Changes in the probability of heavy precipitation-important indicators of climatic change. Climate Change. 42: 243-283.
دوره 4، شماره 6 - شماره پیاپی 6
اولین شماره بعد از اخذ مجوز علمی پژوهشی از دفتر نشریات وزارت علوم در زمستان 1394 به چاپ رسید
دی 1394
صفحه 77-88
  • تاریخ دریافت: 21 مهر 1393
  • تاریخ بازنگری: 17 فروردین 1394
  • تاریخ پذیرش: 31 فروردین 1394